Informacje ogólne
"Solidarność", Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność", NSZZ "Solidarność", związek zawodowy powstały w sierpniu-wrześniu 1980 na fali niezadowolenia społecznego z pogarszającej się sytuacji ekonomicznej społeczeństwa oraz ze sposobu sprawowania władzy przez rządy komunistyczne. Strajki zapoczątkowane w lipcu 1980 na Lubelszczyźnie, kontynuowane w sierpniu na Wybrzeżu, rozwinęły się w protesty ogólnopolskie. W ramach ruchu funkcjonowały też mniejsze organizacje: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników "Solidarność Wiejska", Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych "Solidarność Chłopska", a od marca 1981 Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych "Solidarność" oraz Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Indywidualnego Rzemiosła "Solidarność".
Wydarzenia sierpniowe 1980
W 2. połowie 1980 masowe wystąpienia robotnicze przybrały formę strajków wybuchających początkowo w mniejszych ośrodkach przemysłowych (Sanok, Mielec, Tczew), następnie w większych miastach (Poznań, Łódź), osiągając kulminację na Wybrzeżu, gdzie 13 sierpnia 1980 rozpoczął się strajk okupacyjny w Stoczni Gdańskiej. Do strajków solidarnościowych przystąpiła większość przedsiębiorstw Wybrzeża, w tym Stocznia Szczecińska, oraz kopalnia węgla kamiennego w Jastrzębiu.
Zmuszone do rozmów władze państwowe zawarły ze strajkującymi porozumienia w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu. Porozumienie gdańskie z 31 sierpnia zawierało zgodę rządu na utworzenie niezależnych związków zawodowych. Komitety założycielskie nowych związków powstawały w całym kraju na skalę masową.
Powstanie NSZZ "Solidarność"
17 września 1980 na spotkaniu przedstawicieli komitetów strajkowych i założycielskich w Gdańsku utworzono NSZZ "Solidarność" i powołano Krajową Komisję Porozumiewawczą z przewodniczącym L. Wałęsą. 22 września uchwalono statut związku, 24 października dokonano jego wstępnej rejestracji w sądzie wojewódzkim w Warszawie. Ostatecznie statut zarejestrowano 10 listopada 1980.
W momencie rejestracji Związek liczył ok. 10 mln członków (80% zatrudnionych). Naczelną władzą był Zjazd Delegatów, władzę wykonawczą sprawowała Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP, od września 1981 Komisja Krajowa - KK) z siedzibą w Gdańsku. Związek przyjął strukturę regionalną (38 regionów oraz 2 okręgi).
I Zjazd Związku
W dniach od 5 do 10 września oraz od 26 września do 7 października 1981 odbył się w Gdańsku I Krajowy Zjazd Delegatów. W uchwalonym na nim programie stwierdzono, że Związek jest organizacją wieloświatopoglądową, reprezentującą pracowników i broniącą ich interesów. Domagano się powszechnego prawa do pracy, jasnego podziału kompetencji organów państwa, demokratyzacji życia publicznego i doboru kadr kierowniczych wg rzeczywistych kwalifikacji. Przedstawiono postulat rozwiązywania wszelkich spraw spornych na drodze dialogu. Zjazd uchwalił także Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej.
Od chwili powstania Związek był zjawiskiem niepożądanym dla władz PRL, wywoływał opór aparatu partyjnego różnych szczebli, prowokującego sytuacje konfliktowe (np. wydarzenia bydgoskie w marcu 1981), powodujące radykalizację Związku.
Wprowadzenie stanu wojennego
Po ogłoszeniu stanu wojennego (13 grudnia 1981) NSZZ "Solidarność" został zdelegalizowany. Aresztowano i internowano ok. 5000 działaczy (wśród nich L. Wałęsę) w 50 "ośrodkach odosobnienia", tłumiono strajki. Najkrwawszy przebieg miała likwidacja strajku w Kopalni Węgla Kamiennego Wujek, gdzie śmierć poniosło 9 górników, a kilkudziesięciu zostało rannych.
Mimo terroru, od pierwszych dni stanu wojennego działacze związkowi, którzy uniknęli aresztowania, organizowali tajne struktury NSZZ "Solidarność". Tworzeniem nielegalnych struktur kierował od stycznia 1982 Ogólnopolski Komitet Oporu i od kwietnia 1982 Tymczasowa Komisja Koordynacyjna w składzie: Z. Bujak, W. Frasyniuk, S. Lis i W. Hardek.
22 października 1982 sejm PRL podjął uchwałę o związkach zawodowych formalnie delegalizującą NSZZ "Solidarność", co spotkało się z ostrą reakcją Międzynarodowej Organizacji Pracy, prezydenta Francji F. Mitteranda i innych polityków. W listopadzie 1982 uwolniono z internowania L. Wałęsę. Do końca 1984 powróciła z więzień większość skazanych za działalność związkową. W 1985 nasiliły się aresztowania i procesy działaczy opozycyjnych.
Obrady Okrągłego Stołu
W listopadzie 1986 NSZZ "Solidarność" został przyjęty do Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych. Wznowione w 1988 strajki stały się bezpośrednią przyczyną podjęcia przez władze komunistyczne rozmów ze Związkiem. Strona rządowa i związkowa (społeczna) uzgodniły warunki konferencji Okrągłego Stołu. W wyniku jej ustaleń w kwietniu 1989 ponownie zarejestrowano NSZZ "Solidarność".
Po legalizacji Związek nie odzyskał już dawnych wpływów i skupił ok. 1,5 miliona członków, pozostał jednak liczącą się siłą, czego dowiodły wybory parlamentarne 4 czerwca 1989, podczas których kandydaci na posłów popierani przez "Solidarność" zdobyli wszystkie miejsca wynegocjowane dla opozycji w sejmie i uzyskali 99 miejsc w senacie, na ogólną liczbę 100. Wybory te umożliwiły powstanie w sierpniu 1989 pierwszego niekomunistycznego rządu premiera T. Mazowieckiego. Elektorat związany z NSZZ "Solidarność" zdecydował także o zwycięstwie L. Wałęsy w wyborach prezydenckich w grudniu 1990.
Solidarność po 1989
W latach 90. postępowało osłabienie wpływów NSZZ "Solidarność" spowodowane m.in. odejściem do władz państwowych oraz do nowo powstałych partii i stronnictw politycznych dotychczasowych przywódców, działaczy i doradców. Jedność organizacyjną Związku rozbiło m.in. utworzenie "Solidarności Walczącej" i "Solidarności 80". Sytuacja polityczna związku była bardzo niewygodna, gdyż firmował i popierał niezbędne zmiany ustroju społeczno-gospodarczego, które niosły ze sobą czasowe pogorszenie poziomu życia społeczeństwa, w szczególności zwykłych pracowników - naturalnych członków związku zawodowego.
Związek tracił popularność, firmując kolejne rządy, tracił także charakter szerokiego ruchu społecznego i stawał się związkiem zawodowym walczącym o prawa robotnicze. Po wyborze L. Wałęsy na prezydenta RP, w lutym 1991 na III Zjeździe Krajowym na przewodniczącego Związku wybrano M. Krzaklewskiego. IV Zjazd Związku przyjął uchwałę uznającą społeczną naukę Kościoła katolickiego za ideową podstawę swego programu i działalności.
Wobec nacisków elektoratu posłowie Związku w maju 1993 zgłosili votum nieufności wobec rządu H. Suchockiej. W wyborach parlamentarnych (wrzesień 1993) NSZZ "Solidarność" nie wszedł do sejmu, wprowadzając zaledwie kilku przedstawicieli do senatu. W latach rządów koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Polskiego Stronnictwa Ludowego (1993-1997) "Solidarność" stopniowo odzyskiwała wpływy w społeczeństwie.
Idea ruchu społecznego walczącego o prawa zwykłych obywateli powróciła w 1997. Utworzona z inicjatywy związku Akcja Wyborcza "Solidarność" (AWS), skupiająca ok. 50 mniejszych ugrupowań opozycyjnych wywodzących się z solidarnościowego ruchu społecznego lat 80., wygrała wybory we wrześniu 1997 i utworzyła rząd w koalicji z Unią Wolności. 2000 nastąpił rozpad koalicji z UW i powolny rozkład samej AWS.
2001 nastąpiła klęska wyborcza - partia rządząca nie wprowadziła żadnego kandydata do parlamentu. Solidarność zmieniła władze wewnętrzne i postanowiła odseparować się od polityki i poświecić się działalności związkowej.
- http://portalwiedzy.onet.pl
